Schrijver in Frankrijk

Griezelig park

Column door Caspar Visser ‘t Hooft

Dit is verhaal om in de morgen op te schrijven. Wanneer ik het ’s middags zou – of nog erger, ’s avonds, dan zou ik er ’s nachts wakker van liggen. Bang voor nachtmerries zou ik niet durven inslapen. ’s Ochtends, dat is ver genoeg van de komende nacht vandaan, de huivering die je bij het schrijven ervoer is dan door van alles wat de middag en de avond met zich meebrachten bedolven. Ja, oppassen. Het griezeligste verhaal dat ik ooit heb gelezen is The turn of the screw van Henry James. Ik las het vlak voor het slapengaan. Het was geen goed idee. The turn of the screw speelt zich af in Engeland. En in het griezelige verhaal dat ik nu ga vertellen komen ook Engelsen voor. Ik vertel het verhaal eigenlijk alleen maar na, het waren twee Engelse dames die met hun verhaal sensatie wekten. Niet alleen in Engeland, maar zelfs in Frankrijk, waar de mensen in het algemeen hun schouders optrekken wanneer je over geestverschijningen – of hoe je het ook noemen wilt – begint. Frankrijk – het land van Descartes. Ja maar, de vreemde dingen die de twee Engelse dames meemaakten, dat was in Frankrijk. In Versailles om precies te zijn.

Het park van de ‘petit Trianon’

Miss Moberly and Miss Jourdain waren twee ongetrouwde dames van middelbare leeftijd. Ze stamden allebei uit een milieu van anglicaanse geestelijken en geleerden. Ze vervulden beiden functies in het onderwijs. Miss Moberly was ‘principal’ van een meisjescollege in Oxford. Miss Jourdain was haar assistente. In de zomer van 1901 besloten ze een reis naar Frankrijk te maken, vooral met het oog op een bezoek aan het paleis van Versailles. Het paleis viel hen tegen, ze hoopten daarom dat een wandeling door het park des te meer de moeite waard zou zijn. In de buurt van de ‘petit Trianon’ raakten ze de weg kwijt. Ze liepen over een bruggetje, en toen werd opeens alles een beetje vreemd en anders. De tuiniers die ze tegenkwamen waren on-eigentijds gekleed. Ze liepen langs een huisje, en in de deur stond een vrouw met een aardewerken kan die ze een meisje aanreikte. Maar er zat geen beweging in. Net een ‘tableau vivant’, als in Madame Tussauds. De dames ondervonden een onaangenaam gevoel van beklemming. Alles leek plotseling levenloos. De kleuren waren doffer geworden, als op een wat versleten tapisserie. Het was drukkend stil. Even verderop zat op een bank een man in een donkere mantel en met op zijn hoofd een hoed met brede randen. Toen de dames langskwamen, keek hij even op: een pokdalig gezicht, een boosaardige uitdrukking, tegelijkertijd leeg, alsof hij door de dames heen keek. Nog weer wat verder was er een lakei, in livrei en met een pruik. Hij zei niets, maar wees met een mechaniek gebaar in de richting van de ‘petit Trianon’. Daar aangekomen zagen de dames op het gras een blonde jonge dame zitten, in een wijde, lichte zomerjapon, en met een wijde hoed met bloemen…. En toen kwamen ze weer in de gewone wereld terecht, een brede allee met ander toeristen. Geluiden, beweging, heldere kleuren.

Het Moberly-Jourdain incident

Tien jaar later verscheen een boekje waarin de twee dames uitgebreid van hun wonderlijke ervaring gewag maakten, aangevuld met de verklarende theorie die ze er zelf over hadden gevormd. De titel was An Adventure. De dames hadden voor schuilnamen gekozen: Elisabeth Morrisson en Frances Lamont. De jonge dame die ze hadden gezien, was volgens hen Marie Antoinette geweest. En de man met de boosaardige blik een van haar courtisans (en wellicht minnaar), de graaf van Vaudreuil. Ze hadden ze bij het zien van hun portretten herkend. Ze beweerden dat ze even in een andere tijd waren gestapt, die van vlak voor de Franse revolutie. Blijft de vraag: wat deed Marie Antonette daar op het gras? En waarom was de blik van de man in de wijde mantel de blik van het kwaad? Het boek deed nogal wat stof opwaaien. In Engeland hadden ze het over het Moberly-Jourdain incident, in Frankrijk over Les fantômes de Versailles. De meeste mensen verklaarden de twee dames voor niet goed snik. Anderen hadden als verklaring dat ze op een gekostumeerd openluchtfeest waren gestuit (hoewel daar nergens bewijzen voor werden gevonden). Het neemt niet weg, het geval bleef fascineren. Er werd zelfs een ITV film aan gewijd, dat was in 1981. De rol van de twee dames werd gespeeld door het duo Hannah Gordon (The elephant man) en Wendy Hiller (Pygmalion, A man for all seasons, Murder in the Orient Express). Titel: Miss Morrisson’s Ghosts. Toen ik in Versailles kwam wonen, bleek dat de mensen daar het er nog steeds over hadden – soms, even, aan tafel, bij een uitgebreide maaltijd en een glas goede wijn. Griezelen, daar geven de Fransen niet zoveel om.

Griezelen

Ja, en daarin verschillen ze van hun noorderburen, aan de andere kant van het Kanaal. Mijn ouders gingen jarenlang iedere zomer naar een schilderkamp in de Lot. De gastheer en -vrouw waren een nogal aristocratische Engelsman die prachtige kon schilderen en zijn vrouw die een ex-ballerina was. De deelnemers waren hoofdzakelijk Engelsen. Op een dag kwam een oudere deelneemster terug van een wandeling in de omringende bossen (droog, stenig, knoestige chènes verts). Ze holde, haar armen en benen vertoonden schrammen, haar gezicht zag spierwit, in haar ogen flikkerde panische angst. Toen ze wat was bijgekomen vertelde ze wat haar was overkomen. Op haar wandeling was ze op de bouwval van een oude kapel gestuit. Stilte, nergens een ziel te bekennen – en toen had ze iets gevoeld! Ja, gevoeld. Wat? Kwaad – de aanwezigheid van kwaad. Afgrijselijk!…  Was er destijds iets gebeurd, bij die kapel? Iets vreselijks? In de tijd van de godsdienstoorlogen, bijvoorbeeld. Dat was wat de mensen van het schilderkamp zich afvroegen. Ik geloof dat een van hen nog een klein onderzoek heeft gedaan, naar de geschiedenis van de kapel. Tevergeefs. De dame was een Engelse. 

Zo, het is bijna een uur. Tijd om wat te eten. Ik heb de hele middag om te ont-griezelen. De zon schijnt. Een wandeling met de hond, het lezen van een boek waarin gezonde, opgewekte mensen…