Schrijver in Frankrijk

Elsschot in Frankrijk

Column door Bart van Loo, auteur van Elsschot, Antwerpen en Coraline (Atlas, 2010)

Het ging er mij om Elsschot te bekijken door een Franse bril. Omdat dat voor de hand ligt én omdat het nog nooit gebeurd is. Dat zijn twee goede redenen. En de Fransen zelf? Gaan die door de knieën voor Elsschot? Dat is wat ik uit wilde zoeken. De inzet van Elsschot, Antwerpen en Coraline is daarom de volgende geworden: hoe verleid je een Française met het oeuvre van Elsschot? Het resultaat is een melange van autobiografie en fictie, een combinatie van een liefdesverhaal en een essay.

In Elsschot, Antwerpen en Coraline beschrijf ik hoe ik een vertaling maak van Elsschots gedicht “Het huwelijk”, en hoe ik dit samen doe met Coraline, de heldin van het verhaal, die zoals het motto van Elsschot zelf vooraan in het boek aangeeft veel te danken heeft aan de werkelijkheid, maar tegelijkertijd ook een vrucht van de verbeelding is: “Het is natuurlijk niet precies zo gebeurd, wat trouwens niet het minste belang heeft, maar alles is toch een soort relaas van die dingen die mij speciaal ontroerd hebben.”

In mijn boek verzin ik een Willem Elsschot-conferentie. Franse auteurs die zogezegd samenkomen om over de Antwerpse schrijver te debatteren. In het boek staat een lijst van bestaande auteurs met telkens de denkbeeldige titels van al even illusoire lezingen. Toen Elsschot, Antwerpen en Coraline klaar was, kreeg ik het idee om aan diezelfde auteurs de vertaling van Kaas en Lijmen/Het been op te sturen. In het begeleidend schrijven doe ik ook de gefantaseerde Elsschot-conferentie uit de doeken.

Voor de Franse auteur Olivier Salon (schrijver van het heel mooie El Capitan) bedacht ik de volgende spreekbeurt-titel: “Frans Laarmans of bekende mensen met maar één klank in hun naam”. Ongeveer een maand later krijg ik een brief in de bus van diezelfde Olivier Salon. Hij had Kaas verslonden en was gefascineerd geraakt. Bovendien hield die denkbeeldige Willem Elsschot-conferentie hem dagenlang bezig. En toen schreef hij een tekst bij mijn uitgevonden titel. Die stuurde hij me nederig toe. Ik stond perplex. “Frans Laarmans of bekende mensen met maar een klank in hun naam”. En kijk, Olivier Salon schreef een tekst waarin alle woorden alleen maar uit een en dezelfde klinker bestaan (zoals Frans Laarmans dus), een eerbetoon bovendien aan Elsschots beroemde personage. En zo bleek de fictie plots werkelijkheid te zijn geworden.

In Elsschot, Antwerpen en Coraline stuurt hoofdpersonage Coraline de Franse vertaling van “Het huwelijk” op naar een vijftal Franse auteurs. In werkelijkheid heb ik dat zelf ook echt gedaan. Een van hen kroop tot mijn verbazing in de pen en schreef een vinnige reactie op het klassieke Elsschotgedicht. Het verhaal van Elsschot, Antwerpen en Coraline was rond, het boek lag al bij de drukker, maar wederom drong de fictie door in de werkelijkheid: Jacques Jouet is immers net als Olivier Salon is een van de auteurs die in mijn boek deelnemen aan een denkbeeldige Elsschot-conferentie in Parijs. Jacques Jouet (1947) is romancier, essayist, dichter en toneelschrijver. Zijn bekendste roman is het erg mooie L’amour comme on l’apprend à l’école hôtelière (2006). Jouet is uitvinder van talloze nieuwe dichtvormen waaronder ook de onderstaande à supposer-vorm waarbij hij zich in een bepaalde veronderstelling ingraaft en die uitbeent in één lange zin. In onderstaande tekst stelt hij zich voor dat men hem om een reactie vraagt op het fameuze gedicht van Elsschot.

“Stel je voor dat men me hier vraagt, beste Willem Elsschot, om te reageren op uw gedicht, berucht naar verluidt, getiteld « Het huwelijk », dan zou ik niet minder kunnen dan, zo lijkt me, u te feliciteren met uw welhaast baudelairiaans exploot – bij het lezen en herlezen kon ik niet anders dan denken aan de « Galant tireur » uit de Petits poëmes en prose – mooi voorbeeld inderdaad van relationele wreedheid zonder grenzen noch schaamte, die, al zoek ik ze niet op in het dagelijkse en concrete leven en al zou het goed zijn om ze « maar weinig uit te laten » zoals Mallarmé zegt over « de nationale kadans », je volgens mij moeilijk de toegang kan verbieden tot een gedicht, zelfs een pamflet, dus ook niet tot het betreffende gedicht waarin ik niets anders kan zien dan wat een kind (of liever diegene die zich als vrijgezel herinnert een kind te zijn geweest) denkt van het ouderlijke koppel omdat de hypothese van een mevrouw Elsschot die deze verzen leest, alleen maar al te groezelig kan zijn, en nu ik toch bezig ben, zou ik me afvragen of de gelukwensen die ik u niet spaarde bij aanvang van deze tekst niet terecht zouden bevestigd kunnen worden door een ander gebaar, misschien pervers, dat er uit zou bestaan, traditioneler kan haast niet, om u eens en voor altijd ten huwelijk te vragen, in de veronderstelling dat ik vrij ben, in de veronderstelling bovendien dat men, ook aan u, iets vragen kan.”

Zie ook: www.bartvanloo.info