Schrijver in Frankrijk

De boekwinkel van Banon

Column door Caspar Visser ‘t Hooft

Volgens een oude legende zou de Romeinse keizer Antoninus Pius zijn gestorven aan een indigestie omdat hij te veel van de geitenkaas uit het dorpje Banon, in de Alpes de Haute Provence, had gegeten. Dat was in het jaar 161. Wat mij betreft, ik ben niet bang voor een indigestie vanwege een teveel aan voedselgebruik. Ik ben niet zo’n veelvraat. Wel moet ik ervoor oppassen niet te bezwijken aan een andere soort indigestie – een intellectuele, of literaire indigestie. Want mijn gulzigheid kent geen grenzen waar het om iets anders gaat dat het dorp Banon te bieden heeft: boeken. In Banon heb je de grootste boekhandel van het hele Franse platteland. Waarom hij Le Bleuet heet, weet ik niet. Vanwege de blauwe luiken van het even zo hoge als smalle pand, midden in het dorp? In het Nederlands zeggen we ‘korenbloem’. De Fransen hebben het ook wel eens over de casse-lunettes (de ‘brillen-breker’). En waarom dat? Omdat korenbloemthee goed is voor vermoeide ogen. En waar krijg je vermoeide ogen van? Van veel lezen! Zit ‘m daar de link? Ik moet denken aan de laatste twee regels van een bekend gedicht van Victor Hugo Les bleuets (1828): Allez, allez, ô jeunes filles, cueillir des bleuets dans les blés! Boeken, dat zijn de bloemen in het monotone korenveld van het bestaan…

Plateau d’Albion

In de tijd dat ik in de Provence woonde, ging ik er zo twee à drie keer per jaar naar toe. Een prachtige rit: voorbij Carpentras, na Villes sur Auzon, pakte ik de D1 richting Sault. Langzaam maar zeker word je al rijdende de hoogte in getild, naar de brede rug van de Mont Ventoux. Een wijdheid! Het hoogste punt is de col des Abeilles (994 m.), dat is de bergpas die toegang biedt tot de golvende hoogvlakte van Albion (plateau d’Albion) met zijn stenige bodem en zijn lavendelvelden. Je rijdt onder de muren van Sault langs, waarbij je elke keer weer denkt: maar waarom is dit stadje toch zo klein, wonen hier zo weinig mensen, in deze adembenemend mooie streek? Een kwartier verder maakt de Vaucluse plaats voor het departement van de Alpes de Haute Provence, en nog een kwartier later ben je in Banon.

Boeken en kazen

Een dorp met zo’n 900 inwoners, waarvan een deel verspreid in de wijde omgeving. Toen ik voor het eerst de beroemde boekhandel binnentrad, was dat een surrealistische ervaring. Alleen de grootste Franse steden hebben boekwinkels met een vergelijkbaar aanbod. Het was me gezegd, maar zelfs toen ik alleen nog maar voor de façade met de blauwe luiken stond, kon ik het me moeilijk voorstellen. Aan de façade kun je het niet aflezen, dat het inwendige van het pand tot zover in de diepte doorloopt. En neem daarbij de vier etages. Ja, voor de opslag van 120.000 boekexemplaren is nu eenmaal de nodige ruimte vereist. Ik kon er uren doorbrengen. En tussen de middag ging ik dan een pizza eten in een naburig restaurant – waar het altijd vol zat en met andere klanten van Le Bleuet (ik herkende hen, samen boekineren schept een stille band) en met lokaal volk van het type geitenherder en tegelijk filosoof, met baarden, baretten en dik-gebreide truien. De kaas op de pizza’s? Ja, die kwam van hen, dat was de bekende fromage de Banon. Aan de overkant van het pleintje was een winkeltje waar je de kaas uit de streek kon kopen, ronde geitenkazen gewikkeld in kastanjeboombladeren.

Beschaving

De heldhaftige persoon die dertig jaar geleden de zaak was begonnen, was uitgegaan van de veronderstelling dat mensen uit de stad er wel voor zouden voelen om een bezoek aan een boekwinkel te combineren met een uitje in het Provençaalse achterland. Hij bleek hier gelijk in te krijgen, voor mensen uit Marseille, Aix-en-Provence, en gaandeweg uit heel Frankrijk, werd Le Bleuet een begrip. Maar misschien had Joël Gattefossé het toch te groot gezien, vooral toen hij ging investeren in een internet verkoopplatform: in 2014 zag het ernaar uit dat de zaak over de kop zou gaan. Ik herinner me dat ik dat in de lokale krant las, water op de molen van mijn, overigens overdreven, cultuurpessimisme – tja, zo gaat dat met de laatste restjes beschaving (want boeken zijn beschaving) in deze wereld van bruten en brutalen: het is tot verdwijnen gedoemd… Niet dus. Twee jaar later namen Marc en Isabelle Gaucherand de zaak over, en nu is Le Bleuet opnieuw het zo wonderbaarlijke boekenparadijs waartoe het vanaf het begin was bestemd. Een ding, zoek er geen buitenlandse boeken, ’t is alles Frans. Het Angelsaksisch is al alom aanwezig genoeg. Engeland: het andere, het perfide Albion.

Loin de la foule déchaînée

Toch verbind ik in gedachten Le Bleuet altijd met een Engels boek. Of liever gezegd met een Engels boek in Franse vertaling. Dat komt omdat ik het daar, in Le Bleuet, heb gekocht. Ik heb het Engels van Thomas Hardy altijd nogal moeilijk gevonden. Frans lezen gaat me sowieso beter af. Helemaal ongerijmd is deze link tussen Banon en Far from the madding crowd (vert. Loin de la foule déchaînée) trouwens niet. We bevinden ons zowel hier als daar in eenzaam gebied, in land van herders.