Schrijver in Frankrijk

Waar boeken zijn…

Column door Caspar Visser ‘t Hooft

Sommige van mijn mooiste herinneringen hebben met boekhandels te maken. Dit maak ik alleen al daaruit op dat veel lievelingsboeken me steevast doen terugdenken aan de plaats waar ik ze heb aangeschaft. Het is zelfs zo dat deze plaats zich in mijn verbeelding als het ware vermengt met de atmosfeer die de auteur in zijn boek heeft willen oproepen. Zo heb je in de Vogezen, tussen Lunéville en St Dié, een dorp dat haast alleen uit tweedehands boekwinkels bestaat. Een rommelig Lotharings dorp met brede, slecht verzorgde straten en pleinen, en met grote, tot diep naar achter lopende boerderijen. Alles nogal vuil en ongeverfd. In deze boerenhuizen wonen geen boerengezinnen meer met hun koeien, varkens en kippen (al is een sterke mestgeur wel blijven hangen), oudere hippies met baarden en op sandalen hebben er hun kasten en dozen vol oude boeken in ondergebracht. Het dorp heet Fontenoy-la-Joûte. In de jaren dat ik in Nancy woonde was dit dorp voor mij de vaste bestemming van menig uitje. Bij een van deze oudere ‘baba cools’ heb ik een beduimelde pocket op de kop getikt die een van mijn lievelingboeken zou worden. Ik heb het over La garde blanche van Mikhaël Boulgakov. Het winterse Kiev, dat erin wordt beschreven, is er in de verte gaan uitzien als dat sombere Lotharingse dorp, gelegen aan de voet van de donkere, een beetje dreigende Vogezen, en – omgekeerd – wanneer ik me het dorp voor de geest roep, dan blijkt het een voorstad te zijn van een grote stad in de grimmige jaren van de Russische burgeroorlog. Dat heb je met een indringend boek, afkomstig uit een boeken-zaak (in dit geval -dorp) waar je een goede herinnering aan bewaart.

De Bernanos-hangar

In St Quentin, waar ik van 1990 tot 1995 zat, had je een grote hangar die door één enkele neonbuis vaal werd verlicht en die onderdak verschafte aan een permanente vlooienmarkt. Het was geen antiekwinkel, het was zelfs geen brocante, het was nog een standje lager: ongeordende oude rommel op wankele tafels, ruw in schappen geschoven schimmelende boeken. En er was nooit een kip. Fijn! Helemaal precies wat ik het liefste heb. Zo’n omgeving biedt je een vrijheid! Meer dan de meeste gewone boekhandels je bieden, althans, vooral wanneer ze deel uitmaken van een keten, omdat je daar niets anders dan een proefkonijn bent voor managers die verkooptrucs op je toepassen (bestsellertafels, toptientoonbanken, bars, alles-oké manipuleermuziek…). In die kille hangar kocht ik de bekende roman van Georges Bernanos, Journal d’un curé de campagne. En ja, ik hoef de vlekkige livre de poche (2 francs is nog steeds op het binnenwerk te lezen) maar op te pakken, of ik waan me terug in die hangar.

Ongewenste muziek

In Nancy ging ik vaak naar een grote boekhandel (de ‘Hall du livre’) die iets van een aquarium had. Je zwom erin rond. De etages bestonden uit open galerijen: boeken boven, boeken beneden, mensen die op en neer gingen op roltrappen – en als er dan ook nog vanuit de afdeling CD’s, helemaal beneden, discomuziek opsteeg, dan kwam het je voor alsof je je in een darm bevond die boeken en mensen verteerde (dat bonzen, dat was het kloppende hart naast de darm – begrijpen jullie?). Rare vergelijking, ik weet het… Ook in de grote boekhandel van Agen, een andere stad waar ik jaren heb gewoond, was altijd muziek. Anders dan in Nancy – waarom? – kon ik me er ongelooflijk aan ergeren. Ik heb er eens bij de juffrouw achter de balie mijn beklag over gedaan. Jullie vinden dat gek? Kom! Ik loop langs bandjes van Rabelais, Molière, Diderot, Chateaubriand, Victor Hugo, George Sand, Stendhal, Zola, Proust, Colette, en ik word daarbij gedwongen ongevraagd de meest vulgaire, agressieve rapmuziek die je je maar kunt voorstellen aan te horen, niets dan obscene schuttingtaal (va te faire e – , n- ta mère, enzovoort). Er is een moment dat je denkt: nu is de maat vol! “Zou u, alstublieft, de muziek wat zachter willen zetten?” Het schaap keek me aan alsof ik me schuldig had gemaakt aan majesteitsschennis – nee, godslastering, alsof ik de meest stokoude, reactionaire zeur was die sinds mensenheugenis op aarde had rondgelopen. Ze zei: “Straks doen we klassieke muziek, maar eerst dit, je moet eclectisch zijn”. Tja…

Tja, wat moet je daarop antwoorden? Ik heb geen boeken die me met vreugde aan de boekwinkel in Agen doen herinneren.

Witte schaduwen

Maar laat ik met een positieve noot eindigen. De mooiste Franse boekhandel die ik ken is te vinden in Toulouse. De naam van de zaak is Les ombres blanches. Wanneer ik eraan terugdenk, denk ik als vanzelf aan De tuinen van de Finzi-Contini van Giorgio Bassani. En wanneer ik daar de pocket naast me op een stapel zie liggen – naast me, omdat ik me voorneem het prachtige boek binnenkort weer eens te lezen – zie ik mezelf rondlopen door de ruime, heldere zalen van de ‘witte schaduwen’, krakend parket op de vloer, kasten en tafels van licht natuurhout. Enorme keus – en geen muziek!