Schrijver in Frankrijk

Je suis Charlène

Column door Caspar Visser ’t Hooft

Op dezelfde dag dat de aanslag op Charlie Hebdo plaatsvond, stelden Albert en Charlène van Monaco hun nieuwgeboren tweeling officieel aan de Monegasken voor. De twee prinselijke baby’s heten Jacques en Gabriela. Dit nieuwtje werd door de schokkende gebeurtenissen in Parijs natuurlijk volkomen weggedrongen. Ik wil het weer naar voren halen, nu dat we een week later leven. Al is het alleen al als een oproep: mensen, het leven gaat door! Pas geboren kinderen zijn daarvan het zinnebeeld. Maar ook als thema voor een kleine overpeinzing. Hoe komt het toch dat zoveel Fransen haast bezeten zijn van de prinselijke familie van Monaco, en trouwens van ‘royalty’ in het algemeen? En dat terwijl diezelfde mensen je voor gek zouden verklaren wanneer je met het voorstel kwam een nazaat van de laatste koning van Frankrijk uit het geslacht Bourbon weer tot soeverein monarch uit te roepen. Fransen zijn republikeinen, dat is de oppervlakte. Maar je hoeft maar een beetje met je vinger onder die oppervlakte te roeren of er komen allemaal wrakstukken ancien régime bovendrijven. Ik denk dat het vooral om zoiets als tijdsbeleving gaat. De republikeinse tijd van de vijfjaarlijkste verkiezingen is een kille, abstracte, mathematische tijd. De tijd van de monarchie is een concrete tijd, een tijd van de menselijke maat, een tijd die door geboorten, huwelijken, sterven wordt bepaald, daarom niet erg berekenbaar, maar wel cyclisch, en daarom vertrouwd. Fransen hebben beide tijden nodig.

Le roi est mort, vive le roi!

We kunnen het ons moeilijk meer voorstellen wat een verwachtingen de kroning van een koning bij het volk opriep. Of de geboorte van een prins, toekomstige koning. Of een vorstelijk huwelijk. In onze Westerse wereld werd de koning omgeven door een aura van sacraliteit. Deze sacraliteit zat vol met symbolen afkomstig uit de Bijbel. Hij was geen zoon van god, zoals de farao’s van Egypte, of afstammeling van de zon, zoals de keizers van Japan. Voor de Egyptenaren, de Japanners, en ook de Chinezen, en andere volken stonden de heersende vorsten borg voor een onveranderlijke wereldorde. Bij ons verwees het koningsschap naar messiaanse toekomstdromen. De messias is gekomen in de persoon van Jezus – zeker, maar dit nam niet weg dat als een soort ‘post-figuratie’ de koningen iets messiaan bleef aankleven, zoals de koningen van het oude Israël ‘prefiguraties’ waren geweest van Jezus, de vervuller. En de grote dag van de algemene openbaring van Jezus’ heerschappij moet nog komen, want hij is dan wel de Messias, maar vooralsnog in het verborgene. Koningen waren als bakens in de tijd die de herinnering aan het Christus-gebeuren levendig hielden, en het halsreikend uitkijken naar de glorieuze eindtijd prikkelden. Je hoeft maar een blik te werpen op de teksten die tijdens het kroningsceremonieel werden gelezen of gezongen om te beseffen hoe dit imago van het koningsschap door de vorsten zelf, en hun omgeving, zeer bewust werd onderhouden. Ze waren voor een groot deel afgeleid van de oudtestamentische ‘koningspsalmen’ die op het koningsschap van koning David betrekking hadden, eerste grote prefiguratie van de messias. Hier komt het Engelse God save the king vandaan. Om een lang verhaal kort te maken, ons Westerse koningsschap bevorderde weliswaar een cyclisch tijdsbeeld, bepaald door een ritme dat uit geboorten, huwelijken, troonsbestijgingen en overlijdens bestond. Maar in tegenstelling tot andere beschavingen bevatte het tegelijkertijd een spits die naar toekomst en vernieuwing wees. Dat was het messiaanse element. Een tijd die vertrouwd is, een tijd die tevens vervuld is van hoop.

President van de republiek

De bevestiging van een Franse president is ook tot in de puntjes volgens een uitgebreid protocal geregeld. maar de strekking ervan is wel erg anders! De ceremonie speelt zich af in het paleis van de Elysée. Het begint ermee dat de voorzitter van de Conseil constitutionnel het resultaat van de presidentsverkiezingen aankondigt. Hierdoor wordt van meet af aan duidelijk dat het presidentsschap naar geen andere werkelijkheid verwijst dan naar het volk dat hem heeft gekozen. Als voortvloeisel van het volk, als verlengde van mezelf, belichaamt hij niet meer het ‘andere’ waar een koning voor staat – het ‘andere’ dat bij ons messiaans was gekleurd en naar de toekomst van een nieuwe werkelijkheid verwees. Ook is hij gekozen voor een van te voren vastgestelde tijdsduur. De cyclus van geboorten, huwelijken, variabele regeringsperioden is doorbroken, een mathematische tijd is ervoor in de plaats gekomen. De tijd van de republiek draait niet in de richting van een grote vernieuwing die eens, buiten ons toedoen, in onze werkelijkheid inbreuk zal doen, wel is het de tijd van de mens die de werkelijkheid door het toepassen van vaste regels en schema’s aan zich onderwerpt. De uren, minuten, seconden duren allemaal even lang: we kunnen rekenen, en door rekenen onze technische capaciteiten tot bijna in het oneindige ontwikkelen en verfijnen. Het is de tijd van de technische vooruitgang en van het groeiend comfort. Woorden als vertrouwdheid en hoop hebben plaats gemaakt voor woorden als rekenen, ontwikkelen, fabriceren, vooruitgang en luxe.

Bij Victor en Fernande

In het dorp in de Pyreneeën waar mijn opgeknapte boerderijtje stond, werd ik vaak te eten gevraagd door een ouder stel. Ze heetten Victor en Fernande. Ze waren broer en zus. Oergezellig, hun kleine eetkamer die tegelijk zitkamer was! Een brandende houtkachel. Twee-drie hondjes die na even te hebben gekeft, gekwispeld er weer voor gaan liggen, op een afgetrapt kleedje. Een grote tafel met een plastic zeil erop. Op de tafel een terrine waarin soep dampt. Vanuit een aangrenzend keukentje waait met een blauwe rook de geur aan van gebraden côtelettes. Fernande schreeuwt vanuit dit keukentje Victor toe dat hij voor de wijn moet zorgen. De wijn blijkt in de jerrycan te zitten waarmee hij evenlater vanuit de kelder naar boven komt. Op een groot lichtgevend televisiescherm bewegen figuren. Wanneer Fernande met haar schotel met côtelettes binnenkomt, knikt ze met haar hoofd in de richting van het scherm. Er blijkt zich een of andere ceremonie op af te spelen waarbij leden van Europese vorstenhuizen betrokken zijn. In een flits komen Albert, Caroline en Stéphanie van Monaco langs. “Je me la suis – èèh, la famille de Monaco” – zegt Fernande met haar accent om mee te snijden. Victor schenkt mijn glas vol, hij is minder enthousiast.

Fransen hebben beide tijden nodig, die van de republiek, van de menselijke rede, van de technische vooruitgang, en die van de ‘royalty’, die van Albert en Charlène van Monaco: vertrouwde tijd van geboorten, huwelijken, overlijdens, van het draaiende rad. Tijd waarin ook iets opglimt van mysterie, verwijzing naar iets groters dan wij, iets anders, wezenlijk anders…