Schrijver in Frankrijk

Geen tijd voor Proust – Jelle Noorman

Bespreking door Schrijver in Frankrijk

De tijd is geen meetlat, de tijd is als een harmonica, soms samengeperst, dan weer lang uitgerekt. Dit weten we, ervaren we, wanneer we de tijd nemen bij de tijd stil te staan. Maar gaat de tijd altijd een zelfde richting op? Dromen, déjà-vu fenomenen doen je er soms aan twijfelen. Ook sommige zeldzame gelukzaligheidsmomementen die je hoog boven tijd en ruimte lijken uit te tillen en je tegelijk doen afdalen in de kern van je eigen wezen waarin al het bestaande als in concentraat aanwezig is – als Marcel Proust wanneer hij zijn madeleine-koekje in de thee doopt, of Jelle Noorman wanneer hij in de trein naar Parijs een Amerikaans meisje I love the Loov hoort zeggen. De tijd maakt sprongen, heen en terug. Zou het kunnen dat we ons soms onze toekomst herinneren? Of is onze tijd altijd een door ons gemaakte tijd, in die zin dat we hem zelf met van allerlei dingen vullen die we daarna maar volgens de wet van oorzaak en gevolg, dat wil zeggen de gewoonte, voort laten rollen? Wordt de tijd daardoor een koker die het ons belet andere dingen te ontwaren die we in een staat van enkel mogelijkheid terzijde hebben geschoven en die zich buiten onze tijd ontvouwen? Vergelijkbaar met wat de kwantum theorie ons zegt over de kleinste werkelijksheidsdeeltjes. Daar is de donkere koker ons waarnemingsvermogen: de dingen die we waarnemen worden door onze waarneming bepaald, maar dat wil niet zeggen dat ze niet buiten onze waarneming rondgolven. Vallen er dingen buiten de door ons waargenomen, beleefde tijd die hun eigen tijd hebben, en die als kometen soms door onze tijd heen komen scheren? Aha ! Déjà vu ! Temps retrouvé !

Jelle Noorman heeft een bijzonder interessante roman geschreven waarin hij al deze wezenlijke vragen onder woorden brengt en oproept. Hij doet dit aan de hand van de gedachten die ten grondslag liggen aan de monumentale cyclus van de Franse schrijver Marcel Proust A la recherche du temps perdu. De hoofdpersoon van de roman is een kenner van Proust en tijdens een verblijf in Parijs merkt hij hoe hij vergelijkbare ervaringen opdoet als destijds Proust, waarbij alles in het teken staat van herinneringen, van verwachtingen, van herinneringen aan verwachtingen, van verwachtingen van herinneringen: de tijd die spelletjes met ons speelt. Dit klinkt abstract, toch heeft Jelle Noorman ervoor gezorgd dat de lezer de verhaallijn niet kwijtrakt. En voor wie bekend is met Proust staan er grappige verassingen te wachten. Bepaalde personnages uit de Recherche komen in het verhaal terug – verhaal dat zich in het Parijs van vandaag afspeelt: de hoofdpersoon heeft in zijn relatie met Claire iets weg van Swann. Het Amerikaanse meisje Claire doet denken aan Odette, Swanns maîtresse. En tegelijk aan Albertine. Ook vinden we een Madame Verdurin terug, een baron de Charlus, en op een kunstenaarsreceptie mensen die zo vanuit een salon van de duchesse de Guermantes zijn overgekomen. Dit maakt dat het boek ook geestig is.

Voor wie Proust wil leren kennen, is Geen tijd voor Proust een goede opstap. Het nodigt ertoe uit wél tijd voor Proust uit te trekken. Wie Proust leest verliest geen tijd omdat bij het lezen van een goed boek de tijd verdwijnt, of zich met tijdeloosheid vult.

Jelle Noorman is de auteur van Een culturele geschiedenis van Frankrijk en Mijn Frankrijk. Van zijn hand verschenen vertalingen van onder meer Alain de Botton en Marcel Proust. Geen tijd voor Proust verscheen vorige maand bij uitgeverij Atlas/Contact.