Schrijver in Frankrijk

Dagboek van een landjonker – Benno Barnard

Bespreking door Schrijver in Frankrijk

Het is een genre dat me niet ligt, hoe komt het dat ik zoveel plezier ondervond bij het lezen van dit boek? Waar ik van hou, zijn verhalen. Decor, intrige, ontknoping. Banaal, achterhaald? Geklets van mensen die niet kunnen schrijven. Zeggen dat je niet wilt doen wat je niet kunt doen: flauwe strategie. Niets mag ‘anekdotisch’ zijn, alles conceptueel, omni-interpretabel. Anders gezegd onbegrijpelijk. Ik moet denken aan een paar heerlijke zinnetjes in Benno Barnards boek: “De P.C Hooftprijs is toegekend aan Tonnus Oosterhoff. Deze lieve jongen schrijft postmoderne ‘ontregelpoëzie’. Het genre is heel geschikt voor ontmande geleerden die de potentaat Vernieuwing vleien, uit vrees anders opgesloten te worden in de burgerlijke gevangenis van hun ware smaak. Oosterhoff is allereerst het product van de critici die vrezen Zijne Vernieuwing te zullen mishagen”. Ja, dit soort opmerkingen waarmee Barnards boek is gelardeerd, maken van het lezen ervan een feest. Het verzoent me met het genre dagboek.

Ik gebruikte het woord ‘feest’. Ja, omdat het boek sprankelt, als een glas vol champagne. Zoals Barnard in korte, rake zinnetjes zijn gedachtesprongen en -capriolen weet uit te drukken! En dan zijn er kniesoren die Barnard niet ‘positief’ vinden. Laten we even luisteren naar wat Barnard hier zelf van zegt: “Een lezer meent dat ik ‘ongelukkig’ ben omdat ik ‘niet positief klink’. Een andere lezer heeft bezwaren tegen mijn ‘sarcasme’. Dat heb je nu als je een eeuw lang je beschaving psychologiseert: alles klinkt op den duur zo hol als een lege kerk. De maat van alle dingen wordt het geluk, alles wat daarvan afwijkt, wekt de ergernis van de psychologisch geconditioneerde mens op. Vergelijk het met de smaken: al het niet-zoete is niet lekker. Ik vraag u, waar stonden we in het Westen zonder drieduizend jaar vol scherpe, wrange, sarcastische commentaren? In de salade die ik opdien zorgt de azijn voor de allure, de peper voor de zwier, het zout voor de humor”. Benno Barnard, je haalt me de woorden uit de mond en je zegt het tien keer beter! Je hebt volkomen gelijk. Niets zo droefgeestig als mensen die blij en positief zijn omdat dat van de boeketreeks van de zelfhulp moet.

In het begin wilde het nog wel eens voorkomen dat ik dacht: Zet je gedachten toch eens goed en netjes op een rijtje. Je hebt ze zomaar lukraak in je boek uitgestrooid. Waar is de orde? Gaandeweg kwam ik tot de ontdekking dat dit niet bij Barnards wereldbeschouwing zou hebben gepast. Noem (bij gebrek aan een beter woord) die wereldbeschouwing conservatief. Een conservatief is niet zozeer iemand die alles bij het oude wil houden – wel veel, want veel is het waard gehandhaafd te blijven. Een conservatief is allereerst iemand die weinig op heeft met ideologieën. Hij weet dat wanneer we de werkelijkheid uit sociale, politiek correcte of andersoortige overwegingen als maakbaar beschouwen, er altijd mensen worden vermorzeld. Ze passen niet in het plaatje. Hij weet dat je met het over de boeg gooien van veel oude eerbare tradities – in het onderwijs, in de politiek, in de kerk, in de literatuur – een schat aan uitdrukkingen van humane medemenselijkheid teloor doet gaan. Ideologieën kun je netjes, systematisch, in abstracte termen verwoorden. Conservatisme heeft per definitie iets van het rommelige van wat de concrete mens eigen is, omdat hij altijd deze concrete mens voor ogen heeft. Ja, vandaar dat Barnard zo losjes zijn prachtige zinnetjes rondstrooit. Conservatisme is geen systeem, is antisysteem.

Dagboek van een landjonker. In dit humorvolle conservatisme, erudiet, met zo nu en dan vlijmscherpe uithalen, en toch goedmoedig, toont Benno Barnard zich een ware landjonker op zijn kasteel. Dit kasteel is een oude boerderij in Vlaams Brabant, op een paar tientallen meters van de taalgrens vandaan. Interessant gegeven, waar Barnard op geestige wijze mee omgaat. Een ding: Benno Barnard maakt zich soms te druk over de prietpraat van allemaal zich intelligent wanend gepeupel. Kleine benepen incrowd van opiniemakers, critici, intellectuelen. Sta erboven! Veel van die mensen – ach wat, niemand die ze kent! Ze kennen elkaar en kletsen over elkaar en dat is alles. Je zegt ergens dat je tegen alles bent waar Katrien Hemmerechts of –links (wat is het?) voor is. Ik had nooit van dat hele mens gehoord. Nee, ik heb het mis. We hebben prikjes nodig, al is het maar van vlooien en muggen. Anders slapen we in, zoals die andere landjonker: Oblomov.

‘Vijanden’ zijn er genoeg, maar ik geloof zelf dat er op het moment gevaarlijker vijanden zijn dan de horde van 68. Al hebben dezen hier, gedeeltelijk althans, de weg gebaand. Ik heb het over het extreem liberalisme, anders gezegd het liberalisme minus het humane dat het in het begin nog had. Dit extreme liberalisme is allerminst conservatief. Het is keihard, agressief, het bindt de strijd aan tegen de tradities, misschien feller nog dan veel oude bekende ideologieën dat deden, omdat het de tradities zijn, en meer in het algemeen de overlevering uit vroeger tijden, die de mensen kritisch leren denken. En voor kritisch denkende mensen is in een maakbaar systeem geen plaats.

Benno Barnard is dichter, essayist, toneelschrijver en vertaler. Hij ontving meerdere belangrijke litteraire prijzen. In 2002 hield hij de Huizingalezing in Leiden onder de titel ‘Tegen de draad van de tijd: over de ware aard van Europa’. Dagboek van een landjonker verscheen deze herfst bij Atlas-Contact. Schrijver in Frankrijk kreeg toen een voorproefje toegezonden