Schrijver in Frankrijk

Quinze août

Column door Caspar Visser ‘t Hooft

Voor een Nederlander die in Frankrijk verblijft is het altijd weer een wonderlijke gewaarwording: op 15 augustus zijn de winkels dicht. Pas op dat je er niet door wordt overvallen. Zorg dat je tevoren de nodige boodschappen hebt gedaan. Anders wordt het op die dag restjes eten van gisteren. Frankrijk is van oorsprong een katholiek land, Maria-Hemelvaart is een feestdag. De dag van de Revolutie is 14 juli, die van de RK Kerk 15 augustus. Twee tegengestelden, maar alsof de ene de andere oproept. Les deux France – elkaars beste vijanden. Toch is sinds enige tijd de scheidslijn niet meer zo duidelijk te trekken. En dat schept verwarring.

Openingsceremonie

De openingsceremonie van de Olympische spelen heeft nogal wat stof doen opwaaien. Het was een opeenvolging van bonte scènes die eerder van technisch vernuft getuigden dan van smaak. Een verbindend thema was ver te zoeken, daarin leek het op de clips van hits. Wat wil het zeggen? Niets – want in onze post-wereld valt er niets meer te zeggen. Dat is nu juist de boodschap. Enzovoort. De parodie op Het Laatste Avondmaal van Leonardo da Vinci was bedoeld om te choqueren. Toen een storm van verontwaardiging los barste, bleken de scenaristen angsthazen te zijn: de scène zou in werkelijkheid zijn geïnspireerd door een obscuur schilderij dat het feestmaal van de Griekse goden voorstelt. Te laat, in de allereerste interviews hadden ze al toegegeven dat het wel degelijk om Jezus’ laatste avondmaal ging, en deze interviews konden niet meer worden weggemoffeld. Ja, bedoeld om te choqueren. En wie gechoqueerd waren, dat waren de belijdende katholieken voor wie het geloof nu juist om een liturgisch actualiseren van het avondmaal draait. Anders gezegd de eucharistie, of kortweg de mis. Wat was de zin van dit alles? Met choqueren wil je in de regel iets bereiken, waar ging het hier om? Een voorbeeld van hoe de Revolutie (het éne Frankrijk) de RK Kerk (het andere Frankrijk) een hak zet? Zoals zo vaak is gebeurd, over en weer trouwens, want ‘c’est de bonne guerre’…?

Stem en tegenstem

Ondanks alle schandalen die de laatste tijd aan het licht zijn gekomen, ligt de RK Kerk in Frankrijk niet op apegapen. Er is zelfs sprake van een groeiende interesse bij de jongere generaties. Het ziet ernaar uit dat het tweespalt Revolutie-Kerk weer een duidelijk gezicht krijgt. De Revolutie (14 juli) staat voor een tamelijk kleine kring van welgestelde grootstedelingen die het nivellerende effect van het kosmopolitisme en de globalisering, dat ze in de hand werken, afkopen met een verheerlijking van een diversiteit die ze grotendeels zelf verzinnen: variaties slachtofferschap, gender-(on)bepaaldheden – om er twee te noemen. Drag-queens die voor discipelen van Jezus aan het avondmaal spelen – prachtig! Want disruptief, want schokkend voor het gepeupel dat aan achterhaalde normen vasthoudt. Vijftien augustus staat daarentegen voor een plattelands- en kleinsteedse bevolking die weigert op te geven wat tot nu toe banden schiep en zin verleende – ja, juist die normen, juist dat wat George Orwelll ‘common decency’ noemde – en die wel aanvoelt dat de esprit d’ouverture en het ‘zichzelf mogen identificeren als’, waar de omhooggevallen elite, de mond vol van heeft van mensen losse atomen maakt. En losse atomen zijn kwetsbaar, manipuleerbaar, want alleen samen ben je sterk. Wat niet wegneemt dat deze mensen lang niet allemaal naar de kerk gaan, wat ook niet wegneemt dat ze tijdens de Olympische spelen bij elke overwinning van een Fransman of Française luidkeels de Marseillaise zongen, het revolutionaire strijdlied bij uitstek. Waaruit blijkt dat de meeste Fransen én 14 juli én 15 augustus hebben geïntegreerd, met de innerlijke spanning die erbij hoort. De grootsteedse – zogenaamde – elite heeft dat niet. Quinze août is voor hen een gruwel. En toen in de stadions de Marseillaise werd gezongen, waren ze ook niet blij. Er zijn erbij die van Frankrijk af willen, de toekomst is Europa (met Macron als president), of de wereld, of het universum. En toch – en toch heeft Frankrijk ook hen weer nodig, als tegenstem voor wanneer een vrolijk nationalisme, dat zichzelf niet al te zeer serieus neemt, benepen dreigt te worden, en duister. 

Tja, Frankrijk…