Schrijver in Frankrijk

Verteld landschap

Column door Willem van Toorn

‘… alsof er tussen ons een rivier ligt of een paar hectare bouwland’ – Zó hard praat volgens François Seurel een dorpeling in de Sologne tegen hem, terwijl ze toch vlak bij elkaar staan. François Seurel is de ik-verteller in Alain-Fourniers beroemde roman Le Grand Meaulnes. De roman verscheen in 1913, aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog waarin de jonge schrijver al in september 1914 sneuvelde. Nu, een eeuw later, hoor ik nog regelmatig die luide stemmen van de dorpelingen. Ook in het gehucht in de aangrenzende Indre, waar wij al zo’n achttien jaar een huis hebben, praten boeren die een paar meter van elkaar af op een erf of op de weg staan dikwijls op een sterkte alsof ze elkaar over de hele lengte van een akker iets aan het verstand moeten brengen.

De Sologne, de Cher waar Alain-Fourniers vader dorpsschoolmeester was, en de Indre maakten deel uit van het oude graafschap van de Berry in Midden-Frankrijk. Als ergens de geest van de plek te danken is aan de in boeken opgeslagen verbeelding, is het wel in deze drie landschappen. En als iets verbazing wekt is het dat die boeken, anders dan in Nederland het geval zou zijn, nog voortleven en volop in de boekwinkel te vinden zijn. Beroemd is het gebedenboek dat hertog Jean in de vijftiende eeuw liet verluchten door de gebroeders Van Limburg, Les Très Riches Heures du Duc de Berry. De miniaturen die de maanden van het jaar begeleiden tonen tot in de kleinste details het luxe leven van de hertog met zijn entourage, tegen de achtergrond van het harde maar fraai verbeelde boerenleven: het houthakken in een bitterkoud sneeuwlandschap, het werk in de wijngaard,ploegen, eggen en zaaien, maaien en schapen scheren, vissen en jagen. Het is in een veelheid van vormen, van kunstdruk tot paperback, verkrijgbaar.

Indrukwekkend in zijn omvang is het oeuvre van de negentiende-eeuwse schrijfster George Sand, wier charmante kasteeltje in Nohant op nog geen twintig minuten rijden van ons gehucht af ligt. Ze schreef voor haar brood, reeksen door haar waarnemingen in de Berry geïnspireerde verhalen, romans, essays en toneelteksten. In de indrukwekkende boekhandel in de vroegere orangerie is haar hele werk te koop, inclusief de tientallen delen van haar correspondentie met grote tijdgenoten als Franz Liszt, Eugène Delacroix, Lamartine, Balzac, Bakoenin, prins Louis-Napoléon Bonaparte, Alexandre Dumas fils, Chopin (die van 1838 tot 1847 haar compagnon was), Toergenjiev en vooral die met Flaubert, de mooiste correspondentie die je kunt willen lezen – plus natuurlijk een complete bibliotheek van secundaire en biografische literatuur. En de Livre de Poche-uitgave van Le Grand Meaulnes ligt op een stapel bij elke grotere supermarkt.

Dieper in het geheugen verzonken is de vermelding van Bourges (Avaricum), de oude hoofdstad van de Berry, in Cesars Gallische oorlogen. De stad wordt in 52 voor Christus door de Romeinse legers veroverd. Cesar was uit op de metaalnijverheid die kenmerkend was voor de streek. Dankzij een speciale smelttechniek zagen de Bituriges, een Gallische stam, kans zeer zuivere metalen te produceren, die voor de Romeinen natuurlijk aantrekkelijk waren. Een belangrijk centrum werd Argentomagus (Keltisch Latijn voor ‘zilvermarkt’), vlak bij de huidige stad Argenton aan de Creuse, in het zuiden van het oude graafschap. Van de naam van ons gehucht, Le Petit Jouhet, verwijst Jouhet volgens sommige bronnen naar Jupiter, in de aanduiding ‘templum iovis’ op vroege kaarten.

Willem van Toorn is dichter, romancier en vertaler. Hij heeft vele werken op zijn naam staan. Voor de dichtbundels Het landleven (1981) en Eiland (1991) ontving hij respectievelijk de Jan Campertprijs en de Herman Gorterprijs. In 2010 ontving Van Toorn de Groenveldprijs van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit voor zijn bijdrage aan het debat over groene ruimte. Onlangs zijn twee boeken van hem verschenen, een biografie van de uitgever Querido (Emmanuel Querido, een leven met boeken, Querido, 2015) en een essaybundel over Europese landschappen en de vrije markt, Zolang deze heuvels van aarde zijn (Querido, 2015). De foto’s die erin staan zijn gemaakt door Ineke Holzhaus. Bovenstaande column is een passage uit de bundel. Willem van Toorn woont in de Berry.